Η σωστή τήρηση της ετικέτας αποτελεί επίσης κομμάτι της εκπαίδευσης, όπως ακριβώς και η εξάσκηση στις διάφορες τεχνικές. Μπορεί τα εθιμοτυπικά πρότυπα να διαφέρουν λίγο από το ένα dojo στο άλλο ή από τον έναν οργανισμό στον άλλο, οι παρακάτω οδηγίες όμως είναι σχεδόν καθολικά αποδεκτές:
Όρθια υπόκλιση
Για την όρθια υπόκλιση, σταθείτε με τις φτέρνες ενωμένες και τις πατούσες να κοιτάζουν ελαφρώς προς τα έξω (σαν να σχηματίζουν ένα V). Τα γόνατα πρέπει να είναι ίσια, οι αγκώνες ίσιοι και χαλαροί, τα χέρια ίσια και οι παλάμες να ακουμπούν στις ραφές του παντελονιού σας, προς την έξω μεριά του μηρού σας, με τα δάχτυλα κλειστά. Λυγίστε τη μέση περίπου 20 μοίρες μπροστά και επιστρέψτε στην αρχική στάση. Η διάρκεια της υπόκλισης πρέπει να διαρκεί όσο και μία ανάσα.
Γονατιστή θέση (seiza)
Ξεκινήστε ακουμπώντας πρώτα το αριστερό κι ύστερα το δεξί γόνατο στο τατάμι. Αρχικά, πρέπει να “καθήσετε” πάνω στις φτέρνες (kiza) ενώ τα δάχτυλα των ποδιών ακουμπάνε στο έδαφος. Το επόμενο βήμα είναι η seiza όπου στην ουσία είναι σαν να καθόμαστε πάνω στις γάμπες. Η πλάτη πρέπει να είναι ίσια και οι ώμοι χαλαροί. Οι παλάμες πρέπει να είναι ανοιχτές και χαλαρές, ακουμπώντας στο αντίστοιχο πόδι, με τα δάχτυλα κλειστά και με φορά προς τα μέσα. Για ανατομικούς λόγους, οι άντρες πρέπει να έχουν απόσταση μεταξύ των γονάτων τους περίπου όσο μία γροθιά, ενώ στις γυναίκες τα γόνατα πρέπει να ακουμπάνε μεταξύ τους.
Υπόκλιση σε seiza
Αφήστε το αριστερό χέρι πρώτα, να γλιστρήσει από το μηρό και να ακουμπήσει το πάτωμα λίγο πιο μπροστά από το αριστερό γόνατο, χωρίς ωστόσο να ακουμπήσει ο αγκώνας το πάτωμα, κι αμέσως μετά κάντε το ίδιο και με το δεξί χέρι. Οι παλάμες πρέπει να ακουμπάνε το έδαφος ως ένδειξη σεβασμού. Αμέσως μετά, λυγίζουμε τη μέση και υποκλινόμαστε ωσότου το μέτωπο να πλησιάσει το έδαφος, χωρίς όμως να το αγγίξει. Ο χρόνος υπόκλισης είναι λίγο μεγαλύτερος από ότι στην όρθια υπόκλιση. Μόλις ολοκληρώσουμε την υπόκλιση, επανερχόμαστε στη στάση seiza ακολουθώντας τα ίδια βήματα αλλά ανάποδα.
Είσοδος και έξοδος από το dojo
Υποκλιθείτε στεκόμενοι στην είσοδο του dojo, κοιτάζοντας προς αυτό ή προς την είσοδό του, κάθε φορά που μπαίνετε ή βγαίνετε από αυτό.
Αργοπορία
Σε γενικές γραμμές, προσπαθήστε να μην αργείτε για το μάθημα. Αν όμως για κάποιο λόγο αργήσετε, υποκλιθείτε κατά την είσοδο και παραμείνετε σε γονατιστή θέση στην άκρη μέχρι να σας δει ο εκπαιδευτής. Αφού σας δει, υποκλιθείτε γονατιστοί και αφού σας το επιτρέψει, μπείτε στην ομάδα για να παρακολουθήσετε το μάθημα. Αν φτάσετε τη στιγμή που οι υπόλοιποι ξεκινούν την υπόκλιση σε γονατιστή θέση, μην κάνετε κάποια κίνηση ή θόρυβο αλλά περιμένετε μέχρι να ξεκινήσει η προθέρμανση και στη συνέχεια υποκλιθείτε όπως περιγράφεται παραπάνω.
Έναρξη μαθήματος
Όταν ακούσετε “κάντε γραμμή” ή τη λέξη “seiza”, σταθείτε σε μία γραμμή, τηρώντας σειρά παλαιότητας, σε γονατιστή θέση, ώμο με ώμο, κοιτάζοντας ευθεία προς το κέντρο του dojo. Προσπαθήστε να είναι έτσι η γραμμή ώστε ο εκπαιδευτής να βρεθεί στο κέντρο της όταν καθίσει κι αυτός. Αν οι μαθητές είναι πολλοί, τότε ο παλαιότερος μαθητής μπορεί να ζητήσει να γίνει και άλλη μία γραμμή ακριβώς από πίσω προσπαθώντας πάντα και οι δύο γραμμές να έχουν το ίδιο μήκος. Αφού όλοι έχουν καθίσει seiza, ο εκπαιδευτής μπορεί να ξεκινήσει το μάθημα με ένα σύντομο διαλογισμό, που θα ξεκινήσει με το παράγγελμα Mokusou!, προκειμένου να αδειάσει το μυαλό και να μπορούν όλοι να συγκεντρωθούν στο μάθημα. Στη συνέχεια θα ακολουθήσει το “Shomen ni rei!” δηλ. υπόκλιση συνήθως προς τη φωτογραφία του ιδρυτή της τέχνης και “Sensei ni rei!” δηλ. υπόκλιση στον δάσκαλο. Κατά την υπόκλιση, μπορούμε να πούμε “onegaishimasu” που θα μπορούσε να μεταφραστεί ως “Παρακαλώ” με την έννοια του “Παρακαλώ κάντε μας μάθημα”, “Παρακαλώ διδάξτε μας”, Παρακαλώ, βοηθήστε μας”. Με την υπόδειξη του εκπαιδευτή σηκωθείτε, χωρίς απαραίτητα να περιμένετε τον διπλανό σας.
Κλείσιμο μαθήματος
Η διαδικασία είναι ίδια με το άνοιγμα του μαθήματος αλλά με την διαφορά ότι αντί για “onegaishimasu” κατά την υπόκλιση, λένε όλοι ταυτόχρονα και με ίδιο τόνο, “arigatou gozaimashita” που σημαίνει “Ευχαριστούμε που μας κάνατε μάθημα” απευθυνόμενοι προς τον εκπαιδευτή. Στο τέλος, ο εκπαιδευτής θα σηκωθεί για να βγει από το τατάμι. Περιμένετε ωσότου σηκωθεί ο άνθρωπος που βρίσκετε στα αριστερά σας προτού σηκωθείτε από τη θέση σας.
Καθάρισμα
Πριν την έναρξη του μαθήματος πραγματοποιείται καθαρισμός του χώρου που αυτό θα γίνει. Κατά την διάρκεια του, προσπαθήστε να βοηθήσετε όσο μπορείτε κι όχι να αποφύγετε αυτό το καθήκον.
Γενικοί κανόνες κατά τη διάρκεια του μαθήματος
Το πιο σημαντικό είναι αφού ξεκινήσει το μάθημα να συγκεντρωθείτε σε αυτό που κάνετε, προσπαθώντας πάντα να αναπτύξετε τις ικανότητες και την τεχνική σας. (Αυτό εντάσσεται στην κατηγορία της ετικέτας διότι, αν δεν προσπαθείτε αρκετά και μιλάτε άσκοπα μπορεί να είναι προσβλητικό για τον εκπαιδευτή και για εσάς τους ίδιους, καθώς και οι δύο αφιερώσατε χρόνο για να έρθετε στο dojo).
1.Μην φοράτε κοσμήματα, ρολόγια κλπ.
2. Μην μασάτε τσίχλα.
3. Όταν χρειαστεί να μετακινηθείτε μέσα στη σχολή, κάντε το γρήγορα, αλλά όχι τρέχοντας, και μην περνάτε μπροστά από όλους, περάστε γύρω γύρω και πίσω από τους υπόλοιπους στη σχολή.
4. Όταν χρειαστεί να παρακολουθήσετε κάποια υπόδειξη από τον εκπαιδευτή μπορείτε να το κάνετε σε όρθια στάση ή γονατιστή, ήσυχα και χωρίς να ακουμπάτε στον τοίχο ή να αποσπάτε τους άλλους. Αν η γονατιστή θέση σάς κουράζει τότε μπορείτε να καθίσετε οκλαδόν.
5. Κάθε φορά που θα σηκωθείτε από καθιστή θέση, πρώτα μεταβείτε σε γονατιστή θέση υποκλιθείτε και μετά σηκωθείτε.
6. Αν χρειαστεί να φύγετε από το μάθημα πριν τελειώσει, ενημερώστε τον εκπαιδευτή νωρίτερα.
7. Όποτε ξεκινάτε ή τελειώνετε την προπόνηση με κάποιον, υποκλιθείτε.
8. Μην δείχνετε έντονα ότι είστε κουρασμένοι, όταν είστε.
9. Αν σας ζητηθεί να μετρήσετε, κάντε το σε όποια γλώσσα μπορείτε, αρκεί το μέτρημα να είναι κοφτό και δυνατό.
10. Ακολουθείστε τους κανόνες που ισχύουν στη σχολή.
Όλοι αυτοί οι κανόνες δεν ακολουθούνται αυστηρά από κάθε σχολή. Ορισμένοι δεν τους ακολουθούν επακριβώς, οπότε ξεκινήστε με το να είστε όσο πιο ευγενικοί μπορείτε αλλά χωρίς να το παρακάνετε: προσπαθήστε να ακολουθήσετε τους κανόνες χωρίς όμως να κάνετε κάτι για να ξεχωρίσετε, διότι μπορεί να θεωρηθεί αγένεια.
Πράγματα που θα πρέπει επίσης να γνωρίζετε
Μην χρησιμοποιείτε άλλες λέξεις όταν κάνετε kiai. To kiai επειδή είναι από μόνο του μια (ιαπωνική) λέξη δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως κραυγή: προτιμήστε τα “ya!” και “ei!”. Μην φοβάστε να κάνετε kiai, καθώς συχνά μπορεί να παρακινήσει και τους υπόλοιπους να δουλέψουν περισσότερο. Ο ρυθμός που θα έχει το σύνολο ορίζεται από την καλή διάθεση των μαθητών, την οποία μπορεί να τη βελτιώσει ένα καλό kiai.
Επίσης μην διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια από παλαιότερους μαθητές ή εκπαιδευτές πριν ή μετά το μάθημα. Αν έχετε χρόνο, προσπαθήστε να εξασκηθείτε επίσης εκτός μαθήματος έτσι ώστε ο εκπαιδευτής να επικεντρώνετε σε σχόλια για να διορθώσει την τεχνική σας το παρά για να σας δείξει το επόμενο βήμα.