Η hakama (袴) αποτελεί παραδοσιακό ιαπωνικό ένδυμα που αρχικά φορούσαν πάνω από το κιμονό τους oι άνδρες των ανώτερων κοινωνικών τάξεων. Οι μελετητές υποστηρίζουν ότι οι απαρχές της hakama φτάνουν ως την εποχή Χεϊάν (794-1185), όταν οι γυναίκες της αυτοκρατορικής αυλής συνήθιζαν να φορούν κατάσαρκα, κάτω από το κιμονό τους, φαρδιές παντελόνες οι οποίες δένονταν με τρόπο παρόμοιο με τη σημερινή hakama. Αργότερα, κατά την ίδια περίοδο, οι άντρες άρχισαν να φορούν kariginu και suikan, που περιελάμβαναν και τα δύο φαρδιά παντελόνια που θύμιζαν φούστα. Στις αρχές της περιόδου Καμάκουρα (1185-1332), οι ιππείς που ανήκαν στην τάξη των πολεμιστών φορούσαν συνήθως hakama. Από τότε και μετά, η hakama διαδόθηκε στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις με διαφορετικά σχήματα, στυλ, χρώματα και υφάσματα, οπότε και ο αριθμός των πτυχών σε κάθε συγκεκριμένο τύπο hakama διέφερε. Αργότερα, η χρήση της hakama διαδόθηκε στις κατώτερες τάξεις των στρατιωτικών όπως για παράδειγμα στους πεζικάριους, οι οποίοι φορούσαν momohiki （股引) που ήταν πιο στενό στις γάμπες, καθώς και στον ευρύτερο πληθυσμό, συμπεριλαμβανομένων των διανοούμενων αλλά και των εμπόρων. Οι άνθρωποι που εργάζονταν στα χωράφια φορούσαν πιο στενές εκδοχές hakama, τις οποίες αποκαλούσαν nobakama (野袴, hakama για το χωράφι).
Ο ολοένα και αυξανόμενος βαθμός εκδυτικοποίησης της Ιαπωνίας είχε ως αποτέλεσμα να περιοριστεί η χρήση της hakama μόνο σε επίσημες περιστάσεις (γάμους, κλπ.): εξακολούθησε να αποτελεί μέρος της συνήθους ενδυμασίας μόνο των ιερέων της σιντοϊκής θρησκείας και όσων ασχολούνται με τις πολεμικές τέχνες.
Η HAKAMA ΩΣ ΕΝΔΕΙΞΗ ΙΕΡΑΡΧΙΑΣ
Στις περισσότερες τέχνες του ko-budo (古武道, παραδοσιακές πολεμικές τέχνες δηλ. αυτές που δημιουργήθηκαν κατά την φεουδαρχική περίοδο της Ιαπωνίας, μεταξύ του 1192 και του 1867), καθώς και του gendai-budo (現代武道, σύγχρονες πολεμικές τέχνες) όπως το iaido, το kyudo, και το naginatado, όλοι φορούν hakama από την πρώτη ημέρα προπόνησης, γεγονός που ισχύει ακόμη και σήμερα. Λαμβάνοντας υπόψη ότι σε πολλές από αυτές τις τέχνες, δεν φορούν παντελόνι στολής προπόνησης κάτω από τη hakama, θα ήταν πραγματικά αδιανότητο να εμφανιστεί κανείς στο dojo χωρίς να φοράει hakama. Πολυάριθμες προσωπικές μαρτυρίες από αξιοσέβαστους shihan αναφέρουν ότι πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν υποχρεωτικό να φορούν hakama όλοι οι μαθητευόμενοι στο Daito-ryu και το Aikido, ανεξαρτήτως ιεραρχίας (τότε τα δύο σύνολα δεν ήταν ξεχωριστά).
Ωστόσο, λόγω των αντίξοων συνθηκών της μεταπολεμικής περιόδου, φαίνεται ότι κάποιες σχολές αποφάσισαν να μην επιβαρύνουν τους φτωχούς μαθητές τους με το να βρουν/αγοράσουν hakama από τα πρώτα χρόνια της προπόνησης. Με το πέρασμα του χρόνου, αυτό που ξεκίνησε ως διευκόλυνση, μετατράπηκε στη συνήθη χρήση και στη συνέχεια έγινε κανόνας, σε σημείο που η χρήση της hakama από “μη υποχρεωτική πριν το βαθμό του shodan” έφτασε “να φοριέται μόνο από το βαθμό του shodan και πάνω”. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ορισμένες σχολές, όπως για παράδειγμα η Yoshinkan, πήγαν ένα βήμα παραπέρα και φορούν hakama από το βαθμό του yondan και πάνω, ενώ σε ορισμένες σχολές ju-jutsu, αλλά και στο judo, φορούν hakama μόνο στις τεχνικές kata και τις τεχνικές με όπλα καθώς η χρήση της σε άοπλες τεχνικές και τεχνικές εδάφους έχει εγκαταλειφθεί.
Καθώς ο καιρός περνούσε, διαπιστώθηκε ότι η χρήση της hakama υποσυνείδητα συνδέθηκε με την ιεραρχική βαθμίδα. Δεδομένου ότι οι βαθμίδες των Dan είναι μια μάλλον πρόσφατη (1883) εφεύρεση του Kano Jigoro (1860–1938) που στη συνέχεια υιοθετήθηκε και από άλλες τέχνες όπως μεταξύ άλλων το Daito-ryu, το Aikido, το Iaido, και άλλες πολλές, θα ήταν εύλογο να θεωρήσουμε ότι η σύνδεση της βαθμίδας με τη χρήση της hakama ενδεχομένως πραγματοποιήθηκε την ίδια εποχή. Στην περίπτωση του Aikido αυτό έχει καταγραφεί σαφώς. Δεδομένων δε των στενών δεσμών μεταξύ των Ueshiba Morihei, Takuma Hisa, και Takeda Tokimune, κατά τη μεταπολεμική περίοδο, θα ήταν λογικό να πιστέψουμε ότι η σχολή Takumakai θα μπορούσε να έχει υιοθετήσει, αναφορικά με τη χρήση της hakama, μια πολιτική παρόμοια με αυτήν των άλλων ομάδων, παρόλο που στην πραγματικότητα δεν κατέστη εφικτό να βρεθούν σχετικά στοιχεία γι’αυτό, ως προς τη σχολή Takumakai.
Ανεξάρτητα από την ιστορικότητα ή μη του συσχετισμού μεταξύ του ενδύματος και μιας συγκεκριμένης βαθμίδας, όταν κάποιος που ασχολείται με το Daito-ryu Aiki-jujutsu μπορεί να φορέσει hakama, θα μπορεί να αναλογιστεί επίσης πολλά πράγματα. Πάνω από όλα, ιστορικά, η hakama αποτέλεσε όντως ένδειξη της θέσης των ανώτερων τάξεων των samurai, επομένως κάποιοι ενδεχομένως να θεωρήσουν τη διάκριση μεταξύ των μαθητευόμενων με και χωρίς hakama ως μια επιστροφή στην κανονικότητα. Μια ερμηνεία που φαίνεται να έχει βαθύτερο νόημα είναι ότι το επίπεδο του shodan (初段), μακράν του να αποτελεί ένα τέλος αυτό καθεαυτό, στην πραγματικότητα μεταφράζεται ως “αρχική βαθμίδα”. Θα μπορούσε λοιπόν κανείς να υποθέσει ότι όταν ο μαθητευόμενος περάσει τις εξετάσεις για το shodan, τότε ξεκινά πραγματικά τη μελέτη του Daito-ryu. Ο όρκος που δίνει κανείς όταν φτάσει στη συγκεκριμένη βαθμίδα έχει παρόμοια σημασία. Κατά συνέπεια, η χρήση της hakama μπορεί να εκληφθεί ως εξωτερικό σημάδι ότι κάποιος έχει ενσωματωθεί πλέον πλήρως στη σχολή και ακολουθεί το μονοπάτι του Aiki. Για το λόγο αυτό, η hakama φέρνει στους Yudansha ένα αίσθημα ευθύνης και την αίσθηση του ανήκειν σε μια ομάδα, αντί να αποτελεί ένδειξη διάκρισης.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΤΥΧΩΝ ΤΗΣ HAKAMA
Αρκετές πολεμικές τέχνες αντιλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο ότι κάθε πτυχή της hakama αντικατοπτρίζει μια ηθική αξία: στο σύνολό τους, οι αξίες αυτές διαμορφώνουν το ηθικό πλαίσιο του πολεμιστή.
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΗΘΙΚΩΝ ΑΞΙΩΝ ΤΟΥ ΙΑΠΩΝΑ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗ
Το συγκεκριμένο σύστημα αξιών το οποίο διαπερνά τις ιαπωνικές κοινωνίες πολεμιστών είναι πιθανόν αποτέλεσμα της εισόδου του κινέζικου Κομφουκιανισμού και ιδιαίτερα του Wu-ch’ang (πέντε σταθερές), που αντιπροσωπεύει τις πέντε θεμελιώδεις αρετές που αποτελούν τη βάση της κοινωνίας:
1 Jen: κατανόηση, ενσυναίσθηση,
2 I: ευπρέπεια, κοσμιότητα
3 Li: τήρηση τελετουργικών και εθίμων,
4 Chih: διαίσθηση, σοφία,
5 Hsin: αμοιβαία εμπιστοσύνη.
Αργότερα, ο φημισμένος Ιάπωνας ξιφομάχος Musashi Miyamoto (宮本 武蔵, 1584-1645) υιοθέτησε αυτές τις αρχές και έγραψε σχετικά στο Βιβλίο των πέντε δαχτυλιδιών (Go Rin No Sho), αναφέροντάς τες ως εξής:
1 Jin: καλοσύνη, ευσπλαχνία,
2 Gi: αλήθεια και δικαιοσύνη,
3 Rei: ευγένεια,
4 Chi: σοφία,
5 Shin: πίστη.
Έκτοτε, οι αξίες αυτές υιοθετήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από την τάξη των πολεμιστών από την εποχή Τοκουγκάουα (徳川幕府, 1600-1868) και έως την αποκατάσταση των Μέιτζι. Ωστόσο, το συγκεκριμένο σύστημα σκέψης φαίνεται να παρακμάζει όταν αρχίζει να εκλείπει η τάξη των πολεμιστών. Απέναντι στην αυξανόμενη επιρροή της Δύσης και της κουλτούρας της, παρατηρήθηκε αναβίωση των αξιών αυτών κατά την εποχή Μέιτζι κυρίως μέσα από το βιβλίο του Ιάπωνα διανοούμενου Nitobe Inazō (新渡戸 稲造): Bushido, η ψυχή της Ιαπωνίας. Στην πραγματικότητα, το βιβλίο αυτό, το οποίο συντάχθηκε αρχικά στην αγγλική γλώσσα, εισήγε για πρώτη φορά τις έννοιες αυτές στο δυτικό κοινό. Από τότε, φαίνεται ότι οι αρχές αυτές έχουν διαποτίσει (εκ νέου) τις σχολές πολεμικών τεχνών, ιδίως των σχολών gendai-budo.