Έχουν γραφτεί πολλά δημοφιλή βιβλία για τον Βουδισμό Ζεν και τις πολεμικές τέχνες, συμπεριλαμβανομένων του κλασικού πια Zen and the Art of Archery (1948) του Eugen Herrigel καθώς και το Zen in the Martial Arts (1979) του Joe Hyams. Αντίστοιχα υπάρχουν και άπειρες ταινίες που απεικονίζουν Βουδιστές μοναχούς Σαολίν, παρόλο που δεν είναι όλοι σε θέση να αναγνωρίσουν τη σύνδεση μεταξύ Ζεν και Σαολίν.
Ποια είναι λοιπόν η σχέση μεταξύ του Βουδισμού Ζεν και των πολεμικών τεχνών;
Είναι μια ερώτηση για την οποία δεν υπάρχει εύκολη απάντηση. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι συνδέονται, ειδικά σε ό,τι αφορά την προέλευση του Ζεν από την Κίνα. Το Ζεν, εμφανίστηκε ως σχολή τον 6ο αι. Γεννήθηκε σε έναν ναό Σαολίν στην επαρχία Henan της Κίνας και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι μοναχοί “Chan” (“Ζεν” στα κινέζικα) των Σαολίν εξασκούνταν στις πολεμικές τέχνες, κάτι που ακόμη κάνουν στην πραγματικότητα. Ωστόσο, ορισμένοι παραπονούνται ότι οι ναοί των Σαολίν αποτελούν πλέον περισσότερο τουριστικά σημεία παρά καθεαυτό μονές, ενώ οι μοναχοί λειτουργούν περισσότερο ως διασκεδαστές παρά ως μοναχοί.
Shaolin kung fu
Με βάση τον θρύλο των Σαολίν, ο Bodhidharma, ο ιδρυτής του Ζεν, ήταν αυτός που δίδαξε το kung fu ενώ o ναός Σαολίν είναι το σημείο όπου γεννήθηκαν όλες οι πολεμικές τέχνες, κάτι που μάλλον δεν ισχύει καθώς το kung fu είναι παλαιότερο από το Ζεν.
Όμως ακόμη κι έτσι, η ιστορική σύνδεση μεταξύ Σαολίν και πολεμικών τεχνών είναι βαθιά και κανείς δεν μπορεί να την αρνηθεί. Για παράδειγμα, το 618 μΧ, μοναχοί Σαολίν βοήθησαν στην υπεράσπιση της Δυναστείας Τανγκ στη μάχη, ενώ τον 16ο αι. πολέμησαν ενάντια σε στρατιές ληστών και υπερασπίστηκαν τις ακτές από τους Ιάπωνες πειρατές.
Παρόλο που οι μοναχοί Σαολίν δεν επινόησαν το kung fu, είναι σίγουρα γνωστοί για ένα συγκεκριμένο στυλ της τέχνης.
Παρά την παράδοση του kung fu στον ναό Σαολίν και καθώς το Ζεν εξαπλωνόταν σε όλη την Κίνα, το kung fu δεν το ακολούθησε. Αρχεία πολλών μονών δείχνουν ελάχιστα ή ακόμα και καθόλου στοιχεία εξάσκησης στις πολεμικές τέχνες, αν και υπάρχουν περιστασιακές ενδείξεις. Για παράδειγμα, το sunmundo, μια κορεάτικη πολεμική τέχνη είναι συνδεδεμένη με το Κορεάτικο Ζεν ή το Βουδισμό Seon (Ζεν).
Το Ζεν και οι ιαπωνικές πολεμικές τέχνες
Το Ζεν έφτασε στην Ιαπωνία στα τέλη του 12ου αι. και οι πρώτοι Ιάπωνες δάσκαλοι Ζεν, συμπεριλαμβανομένου του Eihei Dogen, δεν είχαν δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις πολεμικές τέχνες. Οι σαμουράι όμως, δεν άργησαν να ακολουθήσουν την διδασκαλία της σχολής Ζεν, Rinzai, καθώς ανακάλυψαν ότι ο διαλογισμός Ζεν ήταν χρήσιμος για την βελτίωση της συγκέντρωσης τους στις πολεμικές τέχνες αλλά και στο πεδίο της μάχης.
Ωστόσο, πολλά βιβλία και ταινίες παρουσιάζουν μια πιο εξιδανικευμένη και υπερβολική σύνδεση μεταξύ Ζεν και σαμουράι, η οποία ξεφεύγει από το πλαίσιο στο οποίο βρισκόταν στην πραγματικότητα. Το ιαπωνικό Ζεν συνδέεται κυρίως με τη σπαθασκία και την τοξοβολία. Ο ιστορικός Heinrich Dumoulin (Zen Buddhism: A History; Vol. 2, Japan) έγραψε ότι υπάρχει μάλλον χαλαρή σύνδεση μεταξύ των πολεμικών τεχνών και του Ζεν. Σύμφωνα με τον Dumoulin, όπως ακριβώς και οι σαμουράι, οι γνώστες της σπαθασκίας και της τοξοβολίας θεώρησαν ότι η πειθαρχία που προκύπτει μέσω του Ζεν ήταν χρήσιμη για την τέχνη τους, επηρεάστηκαν όμως εξίσου και από τον Κομφουκιανισμό, ενώ συμπληρώνει ότι οι συγκεκριμένες πολεμικές τέχνες εξασκήθηκαν περισσότερο εκτός Ζεν παρά στο πλαίσιο του Ζεν.
Αναμφισβήτητα, υπήρξαν πολλοί Ιάπωνες, αυθεντίες στον τομέα των πολεμικών τεχνών που ασκούσαν επίσης πρακτικές Ζεν και συνδύασαν τις πολεμικές τέχνες με αυτό. Η ιαπωνική τοξοβολία ωστόσο (kyujutsu ή kyudo) πιθανότατα έχει βαθύτερους δεσμούς με τη σιντοϊστική θρησκεία παρά με το Ζεν, ενώ η σύνδεσή του με την τέχνη της σπαθασκίας, το kenjutsu ή kendo είναι ακόμη πιο χαλαρή. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι τα βιβλία που αναφέρονται στο Ζεν και τις πολεμικές τέχνες γράφουν ανοησίες. Οι πολεμικές τέχνες και το Ζεν μπορούν να εναρμονιστούν και πολλοί μεγάλοι Δάσκαλοι και των δύο έχουν κατορθώσει να τα συνδυάσουν με επιτυχία.
Μια υποσημείωση για τους Ιάπωνες πολεμιστές-μοναχούς (Sohei)
Ξεκινώντας από την περίοδο Heian (794-1185 μΧ) και έως τις αρχές του Σογκουνάτου Tokugawa το 1603, ήταν συνήθης πρακτική για τις μονές να διαθέτουν sohei, ή πολεμιστές-μοναχούς, προκειμένου να υπερασπίζονται τη γη τους και μερικές φορές και τα πολιτικά τους συμφέροντα.
Ωστόσο, οι πολεμιστές αυτοί δεν ήταν μοναχοί με τη στενή έννοια του όρου. Δεν έδιναν όρκο να τηρούν τους Κανόνες, οι οποίοι βεβαίως περιελάμβαναν το ότι ένας μοναχός ορκιζόταν να μην σκοτώσει. Ήταν περισσότερο κάτι σαν ένοπλοι φρουροί ή ιδιωτικοί στρατοί.
Οι sohei έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στην ιστορία των ιαπωνικών πολεμικών τεχνών αλλά και γενικότερα στην ιστορία της φεουδαρχικής Ιαπωνίας. Βεβαίως όμως οι sohei αποτελούσαν μέρος μια ήδη μακρόχρονης πρακτικής προτού το Ζεν φτάσει επίσημα στην Ιαπωνία το 1191 και φρουρούσαν μονές διάφορων ιαπωνικών σχολών και όχι μόνο του Ζεν.