Τα 5 πνευματικά στάδια του Budo είναι πολύ παλιές έννοιες που σε σημαντικό βαθμό δεν είναι γνωστά στο πλαίσιο των σύγχρονων πολεμικών τεχνών. Οι Ιάπωνες πιστεύουν ότι ο μαθητής που αφιερώνει χρόνο για να κατανοήσει αυτές τις έννοιες αλλά και τα μαθήματα που μπορεί να πάρει από αυτές θα μπορέσει να γίνει ικανός και δυνατός ως προς την πολεμική τέχνη που ακολουθεί και ως άνθρωπος. Για τον μαθητή που δεν ασχολείται καθόλου, πάντα θα λείπει κάτι από την προπόνηση και τη ζωή του.
Τα 5 πνευματικά στάδια του Budo είναι:
Shoshin (初心): Το σκεπτικό του αρχάριου
Zanshin (残心): Το σκεπτικό της αδιάσπαστης συνέχειας
Mushin (無心): Το σκεπτικό του καθαρού μυαλού
Fudoshin (不動心): Το σκεπτικό του ακλόνητου μυαλού
Senshin (先心): Το εξαγνισμένο πνεύμα, η κατάσταση πνευματικής σοφίας
Shoshin
Το στάδιο του shoshin είναι αυτό που αντιπροσωπεύει τη νοοτροπία ενός αρχάριου. Είναι μια κατάσταση αντίληψης κατά την οποία ο μαθητευόμενος βρίσκεται πάντοτε σε πλήρη συνείδηση της κατάστασης και είναι σε διαρκή ετοιμότητα ώστε να δει νέα πράγματα για πρώτη φορά. Ο τρόπος σκέψης του shoshin είναι πολύ σημαντικός καθώς έτσι υπάρχει διαρκής επιμόρφωση. Ο Morihei Ueshiba είχε πει κάποτε: “Μην περιμένετε να σας διδάξω εγώ. Θα πρέπει να αδράξετε τις τεχνικές από μόνοι σας.” Ο μαθητευόμενος οφείλει να παίζει ενεργό ρόλο σε κάθε μάθημα, “βλέποντας” τα πράγματα με το νου του σε κατάσταση shoshin για να αφομοιώσει κάθε μέρα όσο το δυνατόν περισσότερα πράγματα από το μάθημα.
Zanshin
Το στάδιο του zanshin είναι το στάδιο της αδιάσπαστης συνέχειας, του πνεύματος που παραμένει σε εγρήγορση. Συχνά περιγράφεται ως μια κατάσταση διαρκούς και αυξημένης αντίληψης και πνευματικής ολοκλήρωσης. Ωστόσο, το zanshin είναι μια κατάσταση εστιασμένης σκέψης ή συγκέντρωσης πριν, κατά την διάρκεια αλλά και μετά την εκτέλεση μιας τεχνικής, οπότε διατηρείται μια σύνδεση μεταξύ uke και nage. Το zanshin είναι μια ψυχική κατάσταση που μας επιτρέπει να παραμένουμε πνευματικά συνδεδεμένοι όχι μόνο με έναν αλλά με περισσότερους επιτιθέμενους ή ακόμη και με ένα ολόκληρο πλαίσιο όπως έναν χώρο, μια χρονική στιγμή ή ένα περιστατικό.
Mushin
Το mushin oρίζεται ως “η έλλειψη σκέψης, ο νους δίχως εγωισμό. Ένα μυαλό που λειτουργεί σαν καθρέπτης o oποίος αντανακλά το είδωλο αλλά χωρίς να κρίνει”. Ο αρχικός όρος ήταν “mushin no shin”, δηλαδή, “ο τρόπος σκέψης δίχως σκέψη”. Πρόκειται για μια κατάσταση χωρίς φόβο, οργή ή ανησυχία. Μπορούμε επίσης να περιγράψουμε το mushin με την έκφραση “mizu no kokoro”, δηλαδή “σκέψη σαν νερό”. Η φράση αυτή μεταφορικά περιγράφει τη λίμνη που αντανακλά με σαφήνεια το περιβάλλον που την περικλείει όταν είναι ήρεμη, τη στιγμή που οι ίδιες αυτές εικόνες γίνονται δυσδιάκριτες όταν στα νερά πέσει ένα βότσαλο.
Fudoshin
Το σταθερό μυαλό και το ακλόνητο πνεύμα αποτελούν την κατάσταση fudoshin. Πρόκειται για τη σταθερότητα και το θάρρος που ο μαθητευόμενος βιώνει τόσο σε σωματικό όσο και σε πνευματικό επίπεδο. Το fudoshin δείχνει μια κατάσταση κατά την οποία το μυαλό δεν διαταράσσεται εύκολα από εσωτερικές σκέψεις ή εξωτερικές δυνάμεις και δεν χαρακτηρίζεται από αυστηρότητα και ακαμψία. Χάρη σε αυτήν την κατάσταση, γινόμαστε ικανοί να δεχτούμε μια δυνατή επίθεση ενώ ταυτόχρονα διατηρούμε τη στάση και την ισορροπία μας. Έτσι, δεχόμαστε την επίθεση έχοντας καλή βάση με το έδαφος και η επιθετικότητα αντανακλάται πίσω στην πηγή της.
Senshin
Το senshin είναι το στάδιο που υπερβαίνει τα τέσσερα πρώτα. Είναι το πνεύμα που προστατεύει και εναρμονίζει το σύμπαν, το πνεύμα της συμπόνιας που αγκαλιάζει και υπηρετεί την ανθρωπότητα με σκοπό να συμφιλιώνει τη διχόνοια στον κόσμο και να θεωρεί κάθε μορφή ζωής ιερή. Είναι ο τρόπος σκέψης του Βούδα και η αντίληψη του O’Sensei ως προς το πώς θα πρέπει να λειτουργεί το aikido.
Η πλήρης αποδοχή του senshin στην ουσία είναι μια κατάσταση ισοδύναμη με την πνευματική φώτιση, δίνοντας σε αυτόν που την αποδέχεται την ικανότητα να βλέπει αυτά που δεν μπορούσε να δει πριν και ενδεχομένως υπερβαίνει το αντικείμενο της καθημερινής εξάσκησης στις πολεμικές τέχνες. Ωστόσο, τα πρώτα τέσσερα στάδια είναι πιθανότατα προσβάσιμα σε όποιον μαθητευόμενο είναι διατεθειμένος να έχει ανοιχτό μυαλό και να προπονείται σκληρά και με σοβαρότητα και μπορούν να τον ανταμείψουν με αμέτρητους τρόπους.
Εν συντομία λοιπόν, με το Soshin κάθε μαθητής μπορεί να ξεφύγει από τα εκνευριστικά εμπόδια που δημιουργούνται κατά την διάρκεια της μάθησης, βοηθώντας τον να κατανοήσει αυτά που δεν μπορούσε. Το zanshin μπορεί να αυξήσει τη συνολική αντίληψη, βελτιώνοντας τις επιδόσεις στο randori και την προπόνηση σε ελεύθερη μάχη. Το mushin μπορεί να βοηθήσει έναν μαθητευόμενο να διώξει το άγχος που δημιουργείται σε συνθήκες πίεσης και να του επιτρέψει να αποδώσει καλύτερα σε μια εξέταση. Τέλος, το fudoshin μπορεί να προσδώσει σε κάποιον την αυτοπεποίθηση να παραμείνει σταθερός απέναντι σε σαρωτικές σωματικές επιθέσεις.